Echografie
Echo van een baby
Echografie, ook wel echoscopie genoemd, is een techniek die gebruikmaakt van geluidsgolven die zich door het lichaam verplaatsen en op grensvlakken tussen zachte en hardere structuren reflecteren. Deze techniek stelt medici onder meer in staat om organen in beeld te brengen. Zo kunnen ze zicht krijgen op de grootte, structuur en de eventuele pathologische afwijkingen ervan. Ze vindt binnen de geneeskunde toepassingen in onder meer de radiologie, cardiologie, urologie, podologie en verloskunde-gynaecologie. Ook buiten de geneeskunde zijn er overigens veel toepassingen.
Beschrijving
Techniek
3D-echo van een baby, handjes voor de mond goed zichtbaar
Het geluid dat voor medische echografie wordt gebruikt heeft een zo hoge frequentie dat het voor mensen niet hoorbaar is. Dit wordt ultrasoon geluid genoemd, afgekort met "ultrageluid". Dit ultrageluid wordt in het lichaam gebracht vanuit een transducent of probes (in de praktijk wordt vaak het Engelse woord transducer gebruikt), die bedekt tegen de huid wordt gehouden, waarbij een laag gel nodig is tussen huid en transducent omdat de geluidsgolven niet door een luchtspleet, hoe dun ook, heen komen.
De transducent kan men beschouwen als een ultrasone tv-camera. De door het lichaam gereflecteerde ultrageluidsgolven worden door dezelfde transducent (die beurtelings zendt en ontvangt) opgevangen en omgezet in een (zeer zwakke) elektrische wisselspanning. De elektrische echosignalen worden door een speciaal computersysteem (scan converter) omgezet in videobeelden, die op een monitorzichtbaar gemaakt worden (25 tot wel 150 beelden per seconde). Deze videobeelden kunnen ook afgedrukt worden op (thermisch) papier, fotografische film, of opgenomen worden op een analoge of digitale opslageenheid (zoals dvd, VHS). De digitale beelden kunnen ook rechtstreeks in een digitaal archief opgenomen worden (een DICOM-server (PACS-server), Radiologie Informatie Systeem (RIS) of een gedeelde netwerkbron). De mogelijkheden het signaal digitaal te bewerken hebben de laatste decennia een grote vlucht genomen, van een lineaire afbeelding van de echo's van een enkele geluidsgolf (B-Mode of brightness mode) in het begin tot nu 2-, 3- of zelfs 4-dimensionale beelden. De 2D-beeldvorming is die modus waarbij de echobeelden in een twee dimensionale projectie te zien zijn (zie foto's). Gebruikt men een computer welke deze beelden met een derde referentiefactor bewerkt (rendert), dan krijgt men een driedimensionale projectie, de zogeheten 3D-echo. Wil men dit 3D-beeld in realtime bekijken, dan spreekt men over een 4D-projectie.
Eigenschappen
Om tot een optimale beeldvorming te kunnen komen voor verschillende typen onderzoeken (applicaties), wordt er gebruikgemaakt van diverse soorten transducenten. Transducentenwerken met hoge frequenties en lage frequenties van het uitgezonden ultrageluid. Deze frequenties zijn hoger dan 1 miljoen trillingen per seconde (hoger dan 1 MHz, 1 megahertz). Ook zijn er transducenten van verschillende vorm, aangepast aan het deel van het lichaam dat moet worden onderzocht. Bijvoorbeeld bolvormige (convex array), brede en smalle vlakke (flat linear array) transducenten. Voor intra-cavitaire toepassingen zijn speciale probes beschikbaar, zoals een trans-oesofageale echoprobe ("TEE") voor de cardiologie, een echo-endoscoop voor maag-, darm- en leveronderzoek waarbij gebruikgemaakt wordt van een ultrasoundgeluidskop in combinatie met een videobron (CCD-chip of optisch). Voor gynaecologische of obstetrische onderzoeken wordt veelal een vaginale probe gebruikt (miniconvex) en voor urologische onderzoeken worden de rectale probes gehanteerd.
Vanwege de eigenschappen van geluidsvoortplanting door het menselijk lichaam kunnen hogere frequenties minder diep penetreren dan lagere frequenties. Naar gelang van de klinische vraagstelling wordt een transducent met een specifieke frequentie en vorm gebruikt. Als voorbeeld zal er voor het onderzoek van een nier een transducent gebruikt worden met een convexevorm en lage frequentie om zo diep mogelijk in het lichaam te kunnen dringen. Een veelvuldig gebruikte zendfrequentie voor dit type onderzoek is rond de 3 MHz. Voor bijvoorbeeld een oppervlakkig bloedvat zal men een vlakke (lineaire) transducent gebruiken, met een hogere zendfrequentie, gebruikelijk zo rond de 7,5 tot 10 MHz.
Voordelen
Echografie geeft een goed beeld van organen die uit zacht weefsel bestaan, de zogenaamde weke delen van het lichaam, bijvoorbeeld spieren en zacht weefsel, mits deze geen lucht bevatten. Ultrageluid met een frequentie hoger dan 1 MHz dringt vrijwel niet in lucht door; het ultrageluid wordt vrijwel volledig door de lucht weerkaatst. Alle delen van het lichaam "achter" de luchtbel of achter de long zullen dan onzichtbaar blijven, aangezien deze niet door het ultrageluid bereikt kunnen worden. Sterke echo's treden op bij overgangen tussen weefsel en vocht of bloed, tussen zacht weefsel en bindweefsel en tussen zacht weefsel en bot. Ook voor bot geldt dat er bijna geen penetratie van ultrageluid optreedt vanwege de sterke reflectie tegen de bovenkant. De echoapparatuur maakt 25 of meer complete tweedimensionale "doorsneebeelden" van het inwendige van het lichaam, dit zijn dus "livebeelden" waarbij de onderzoeker op een interactieve manier op zoek kan gaan naar de relevante plaatsen voor zijn onderzoek.
Er zijn geen lange-termijn-bijwerkingen bekend en, omdat de apparatuur makkelijk te verplaatsen is, kan een echo gemaakt worden zonder dat de patiënt zijn bed moet verlaten.
Alle tot op heden (2004) verzameld bewijsmateriaal geeft aan dat ultrasoon onderzoek veilig is voor het ongeboren kind. In elk geval is een echo aanzienlijk veiliger dan een röntgenfoto. Dit heeft ertoe geleid dat veel zwangere vrouwen een "pretecho" laten maken. Dit is een echo zonder medische aanleiding, zuiver bedoeld om het kind in de baarmoeder al te kunnen zien. Of ook het gehoor van de foetus geheel veilig is voor de onhoorbaar hoge maar wel luide ultrageluidsgolven is nog een tijdlang een punt van zorg geweest.
Nadelen
Echografie kan moeilijk door bot dringen en de resultaten zijn onbruikbaar wanneer er zich lucht bevindt tussen de transducer en het te onderzoeken orgaan. Het vraagt flink wat vakmanschap en ervaring van degene die het onderzoek uitvoert om beelden van een kwaliteit te verkrijgen die het mogelijk maken om een betrouwbare diagnose te stellen. Het is voor het interpreteren van de waargenomen beelden wel belangrijk dat men zelf een heel goed mentaal beeld van de anatomische configuratie van de organen heeft en ook dat men precies weet waar de camera 'staat', onder welke hoek, en welke kant deze 'op kijkt'. De beelden zijn voor een niet speciaal daarin geschoold medicus niet goed te interpreteren. Na een echografie is vaak nog ander onderzoek nodig.
Toepassing bij zwangerschap
Indien een vrouw verschijnselen krijgt die er op wijzen dat ze zwanger is, kan ze bij een gynaecoloog terecht voor een echografisch onderzoek. Ze krijgt dan van de verloskundige een doorverwijzing voor de gynaecoloog. Sommige verloskundigen kunnen zelf ook echo's maken.
In een later stadium gebruiken artsen echografie om de zwangerschap te volgen. De normale ontwikkeling van de foetus en de organen kan nagegaan worden. Doordat de foetus in het begin lineair groeit, kan aan de hand van kop-stuitmetingen in het begin van de zwangerschap de vermoedelijke bevallingsdatum berekend worden. Ook kan vanaf ongeveer 18 weken zwangerschap het geslacht bepaald worden: de grote schaamlippen van een meisje zijn echografisch te herkennen als twee streepjes.
Surinaamse situatie
Het is mogelijk rond 10 weken zwangerschap een 'termijnbepaling' door middel van echografie te doen, hierbij wordt de foetus opgemeten waarna uitgerekend wordt hoever de zwangerschap gevorderd is. Tussen 11 en 13 weken kan een nekplooimeting worden verricht, hierbij wordt een plooi in de nek van de foetus opgemeten om de kans op het syndroom van Down te berekenen. Dit word alleen op indicatie gedaan. Na twintig weken zwangerschap kan een 20 wekenecho gemaakt worden, waarbij de hele foetus nauwkeurig wordt bekeken om eventuele afwijkingen op te sporen.
Pretecho’s
Een pretecho is een zwangerschap-echo waarvoor geen direct medische noodzaak bestaat. Meestal willen de aanstaande ouders het kindje zien en er op die manier contact mee krijgen. Ook kan vaak het geslacht worden gezien. Het geslacht bekend maken gebeurt alleen als de ouders daar behoefte aan hebben. De pretecho kan gemaakt worden vanaf het moment dat de zwangerschap bevestigd is. De ouders kunnen dan de ontwikkeling van het kindje op de voet volgen. Sommige ouders kiezen ervoor om elke maand een pretecho te maken en zo de groei van het kindje bij te houden. Een pretecho is ook een leuke manier om de rest van de familie(oudere kinderen, grootouders etc.) bijde zwangerschap te betrekken
Wat kun je zien op de pretecho?
Dat hangt af van de leeftijd van de baby. In de eerste weken past het kindje nog in het blikveld van de echo. Maar het kinde word hoe langer hoe groter. Na enige tijd kun je slechts een deel van het kindje tegelijk zien bijvoorbeeld het hoofd. Om de benen te zien moet je dan schuiven met de transducer. Als het kindje groot genoeg is kun je de organen en soms het gelaat goed zien. Ook eventuele afwijkingen kunnen worden gezien. Als tijdens de pret echo een afwjking wordt herkent, krijgt u een advies mee voor de huisarts;bijvoorbeeld voor verwijzing naar de gynaecoloog.
Een echo is een moment opname. Alles kan oke zijn op het moment van de echo maar veranderen in de komende tijd. Een echo is geen therapie; een echo is geen geneesmiddel.
Pretechos worden niet vergoed door de verzekeringen.
Echo bij kinderwens begeleiding
Als een koppel bij Lobi komt voor kinder wens begeleiding zal er heel vaak naast het algemene lichamelijk onderzoek een echo gemaakt worden.
De bedoeling van de echo is om de bouw en ligging van de binnenste geslachtsorganen( de baarmoeder, de eierstokken en de eileiders) in beeld te brengen. Soms is dan al een oorzaak voor het uitblijven van de zwangerschap te vermoeden.
Als er sprake is van het stimuleren van de eisprong, bijv. bij kunstmatige inseminatie, dan zal er ook een echo gemaakt worden om te zien of de medicatie wel of niet werkt.
De echo zelf heeft geen genezende werkng, het is gewoon alsof er met een camera door de buik word gekeken.
Echo bij prostaat onderzoek
Bij dit onderzoek wordt de prostaat van de man(alleen mannen hebben een prostaat) bekeken met het echo apparaat. Men kan dan zien of de prostaat vergroot is, of als er verdachte veranderingen zijn. De aard van de veranderingen moet dan blijken uit lab onderzoek en door het nemen van biopten door de uroloog.
Echo bij IUD(spiraalje)
Na de plaatsing van een IUD is het nodig om op gezette tijden te controleren of het nog goed zit. Bij vooral een koperspiraal is de juiste werking afhankelijk van de juiste ligging. Met de echo kan dat eenvoudig worden gecontroleerd. De cliente hoeft zich niet uit te kleden en de controle kan ook tijdens de menstruatie plaats vinden.